Sterylizacja sprzętu medycznego – metody i zasady

Opublikowano: 25.08.22

Wyroby medyczne lub instrumenty chirurgiczne, które wchodzą w kontakt z błoną śluzową lub tkanką pacjenta, niosą ze sobą duże ryzyko wprowadzenia drobnoustrojów chorobotwórczych. Brak odpowiedniej sterylizacji sprzętu medycznego może przyczyniać się do infekcji, w związku z tym należy wyeliminować z niego ślady krwi, ciała obce, ślinę, śluz, ropę. O prawidłowej sterylizacji sprzętu medycznego piszemy poniżej.

Co to jest sterylizacja?

Wyjaławianie, znane również jako sterylizacja, zabija wszystkie drobnoustroje na powierzchni, przedmiotach lub w płynie, aby zapobiec przenoszeniu chorób wywoływanych przez patogeny bakteryjne, wirusowe lub grzybowe. Odpowiednie wyjałowienie pozwala wyeliminować nawet najbardziej oporne formy przetrwalnikowe, wegetatywne i zarodnikowe mikroorganizmów. Bezpieczeństwo pacjentów w dużej mierze zależy od niezawodności i wydajności sterylizatorów. Zarazki mogą uodporniać się na środki do dezynfekcji, w związku z czym należy poddać je sterylizacji mechanicznej.

Sterylizacja a dezynfekcja – różnice

Dezynfekcja polega na znacznym ograniczeniu bakterii, wirusów i grzybów zlokalizowanych na przedmiotach, powierzchniach, pomieszczeniach i skórze. Wspomniany proces nie pozwala jednak wyeliminować wszystkich drobnoustrojów chorobotwórczych. Nie poradzi sobie również z przetrwalnikami bakteryjnymi, takimi jak zarodniki, cysty i jaja. Najczęściej do dezynfekcji wykorzystuje się preparaty z chlorem lub alkoholem.

Sterylizacja skutecznie usuwa wszystkie mikroorganizmy, również te zawarte w płynach, lekach i podłożach hodowlanych. Stosuje się ją nie tylko w szpitalach, lecz także w przychodniach, laboratoriach, gabinetach weterynaryjnych i stomatologicznych. Ze względu na potencjalne zagrożenia proces wyjaławiania należy zostawić profesjonaliście. Sterylizacja medyczna eliminuje grzyby, bakterie, wirusy, przetrwalniki i priony nawet z trudno dostępnych miejsc.

Zasady sterylizacji medycznej

Przedmioty, które mają być poddane sterylizacji, powinny być czyste, odpowiednio zapakowane i zdezynfekowane. Proces wyjaławiania odbywa się według określonych procedur. Wysterylizowane narzędzia, materiały opatrunkowe, rękawiczki, igły, czy strzykawki należy chronić przed ponownym zanieczyszczeniem.

Przed wyjałowieniem należy otworzyć narzędzia tak, aby proces objął wszystkie ząbki, sprężyny, zapadki i zamki. Specjaliści zalecają, aby przyrządy rozdzielić według ich typów. Przypominają również, aby ostrożnie obchodzić się z narzędziami, w przeciwnym razie może dojść do uszkodzeń mechanicznych, często niewidocznych gołym okiem.

Metody sterylizacji sprzętu medycznego

Proces sterylizacji można przeprowadzać na wiele sposobów przy wykorzystaniu m.in. odpowiedniej temperatury czy środków chemicznych. Poniżej przedstawiamy najczęściej wykorzystywane metody sterylizacji sprzętu medycznego wykorzystywane w gabinetach.

Sterylizacja parą wodną

Sterylizacja parowa jest niezawodna, nietoksyczna, prosta i tania. Można ją wykorzystać przy termostabilnych materiałach porowatych. Podstawową zasadą sterylizacji parowej jest wystawienie poszczególnych elementów na bezpośredni kontakt z parą wodną. Do krytycznych parametrów zaliczamy czas, temperaturę i ciśnienie.

Utrzymując odpowiednią temperaturę, można skutecznie zabić mikroorganizmy. We wspomnianym procesie stosuje się zwykle dwie temperatury: 121oC i 132oC. Ciśnienie pozwala osiągnąć wysoką temperaturę, natomiast jeżeli chodzi o parę wodną najlepiej sprawdzi się tutaj załadowana woda i sucha para wodna. Minimalny czas ekspozycji wynosi 4 minuty w 132 oC w autoklawie klasy B (urządzenie z frakcyjną próżnią wstępną) lub 30 minut w 121oC w sterylizatorze grawitacyjnym. Ustalając dokładny czas sterylizacji parą wodną, należy wziąć pod uwagę rodzaj narzędzi, materiały, z których zostały wykonane, opakowanie, wielkość załadunku i typ sterylizatora.

Wyroby medyczne, które mają być poddane sterylizacji, powinny być idealnie czyste, suche, odpowiednio ułożone w komorze sterylizacyjnej i właściwie zapakowane. Narzędzia układamy luźno, aby zapewnić bezpośredni dostęp pary wodnej. Układamy je zgodnie z zasadą: papier do papieru, a folia do folii, pamiętając przy tym, że para wodna łatwo przenika przez warstwę papieru.

Jeśli narzędzia znajdują się w torebkach, możemy je zapełnić maksymalnie w 75 proc. objętości. W przeciwnym razie powinniśmy liczyć się z pęknięciem materiału lub niewykonaniem szczelnego zgrzewu. Parą wodną pod ciśnieniem można sterylizować fiolki, ampułki, butelki, tkaniny, narzędzia i gazę.

Sterylizacja termiczna

W przypadku sterylizacji gorącym powietrzem głównym czynnikiem biobójczym jest temperatura. Warto jednak zauważyć, że we wspomnianym procesie jest znacznie wyższa niż przy wyjaławianiu parą wodną, może sięgać nawet 180 oC. Stosuje się go jednak coraz rzadziej, ponieważ słabo penetruje materiał. Badania wykazały, że inne metody sterylizacji przynoszą lepsze efekty, zwłaszcza w przypadku wyrobów o skomplikowanej budowie. Sterylizacja termiczna odbywa się w specjalnych sterylizatorach. Proces wyjaławiania przeprowadzany jest w temperaturze 160-180 oC. Czas ekspozycji trwa od kilkunastu minut do dwóch godzin, w zależności od rodzaju sterylizowanego materiału i jego wrażliwości termicznej. Ciepło powoduje denaturację białek zlokalizowanych w materiale biologicznym i mikroorganizmach, dzięki czemu stają się niezdolne do procesów biologicznych.

Sterylizacja plazmowa

Sterylizacja niskotemperaturowa (plazmowa) wykorzystuje właściwości nadtlenku wodoru i plazmy wytwarzanej między elektrodami urządzenia. Proces wyjaławiania przeprowadza się w temperaturze około 55 oC, dlatego nie zagraża wrażliwym materiałom i sprzętom. Z wysterylizowanego wyrobu można korzystać od razu po zakończeniu procesu, nie wymaga odgazowywania ani studzenia.

Sterylizacja gazowa

Zanim specjalista wybierze konkretną metodę sterylizacji sprzętu medycznego, dokładnie przeanalizuje rodzaj surowców, a także ich porowatość i chłonność. Podczas całego procesu monitoruje cztery krytyczne zmienne: temperaturę, wilgotność, stężenie gazu i czas, aby w razie potrzeby zareagować. Sterylizacja gazowa zwykle wykorzystuje tlenek azotu lub formaldehyd. Przeprowadza się ją w stosunkowo niskiej temperaturze, ale stopniowo traci na popularności. Wspomniane gazy są toksyczne, dlatego wymagają szczególnych środków bezpieczeństwa. Wyróżniamy trzy kluczowe etapy sterylizacji: kondycjonowanie wstępne, sterylizacja i odgazowanie.

Sterylizacja tlenkiem etylenu sprawdzi się w przypadku urządzeń wrażliwych na wilgoć i ciepło, które mogłyby ulec uszkodzeniu w wyniku działania cieczy lub czystej pary wodnej. Wspomnianej metodzie sterylizacji można również poddać wyroby z gumy lub tworzywa sztucznego. Proponowany proces wyjaławiania nie naraża materiałów na promieniowanie, wilgoć i ciepło, w związku z tym sprawdzi się doskonale w przypadku różnych materiałów, szczególnie składników polimerowych, popularnie stosowanych w wyrobach medycznych. Tlenek etylenu przenika przez kartony i folie, dzięki czemu nie trzeba odpakowywać produktów gotowych do sterylizacji gazowej.

Sterylizację formaldehydem wykorzystuje się głównie do produktów gumowych lub wykonanych z tworzyw sztucznych. W odróżnieniu od tlenku etylenu wspomniany gaz nie wnika w materiał, lecz pokrywa go cienką warstwą, dlatego instrumenty o długim cienkim świetle należy poddać zmianom ciśnienia i długim cyklom. Formaldehyd, znany również jako aldehyd mrówkowy, ma ostry i drażniący zapach. Wspomniana substancja wykazuje działanie toksyczne i mutagenne, w związku z tym osoby odpowiedzialne za sterylizację powinny zachować szczególną ostrożność.

Sterylizacja chemiczna

Wspomniana metoda wyjaławiania opiera się na chemosterylizatorach, czyli płynnych środkach stosowanych do sterylizacji materiałów i narzędzi medycznych wrażliwych na wysoką temperaturę. Proces odbywa się w warunkach aseptycznych, wykorzystuje się do niego wodę destylowaną i jałowy sprzęt.

Do najpopularniejszych środków sterylizujących zaliczamy nierozcieńczony aldehyd glutarowy i kwas nadoctowy. Wyjałowione produkty nadają się do natychmiastowego użytku. Podczas sterylizacji specjalista kontroluje trzy krytyczne parametry: ciśnienie, temperaturę i czas.

Sterylizacja radiacyjna

Wśród popularnych metod sterylizacji wyróżniamy promieniowanie. Obejmuje cząstki subatomowe, promieniowanie gamma, wiązki elektronowe i promienie rentgenowskie. Proponowana metoda sprawdzi się doskonale w przypadku jednorazowych produktów medycznych.

Promieniowanie skutecznie zabija wirusy, bakterie, grzyby i inne drobnoustroje, które wywołują choroby. Wspomniany proces sterylizacji niszczy również otoczkę lipidową wirusa SARS-CoV-2, dzięki czemu zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się pandemii. W ten sposób można wysterylizować jednorazowe produkty medyczne, takie jak rękawiczki chirurgiczne i strzykawki. W trakcie sterylizacji promieniami UV materiał wystawia się na działanie fal o długości 210- 328 nm. Prezentowana metoda wyjaławiania najlepiej sprawdzi się w przypadku form wegetatywnych, ponieważ zmienia strukturę kwasów nukleinowych. Z drugiej strony wpływa negatywnie na nasz organizm, dlatego w ten sposób sterylizuje się zazwyczaj powierzchnie lub powietrze.

Promieniowanie gamma jest wysoce skuteczne, opłacalne i bezpieczne w sterylizacji produktów o różnej gęstości i konfiguracji. Znajduje zastosowanie w przypadku farmaceutyków i wyrobów medycznych. Wspomniana metoda sterylizacji powoduje znikomy lub żaden wzrost temperatury, jednocześnie nie pozostawia zanieczyszczeń i nie wymaga przetwarzania końcowej.

Autor artykułu: Redakcja Meringer